“Rahman ve Rahîm olan Allah adıyla” Fatiha Suresi, Mekke’de inzal olmuştur. 7 ayettir. Bir şeyin ismi, o şeyin bilinmesinin, tanınmasının aracıdır. Allah’ın İsimleri’de (Esmau’l Husna) özellikleri itibariyle delalet eden nev’i suretlerdir. Allah’ın sıfatlarına ve zatına delalet etmek üzere kullanılırlar. Varlıklarıyla Allah’ın vechine, taayyun edişleriyle de Allah’ın birliğine delalet ederler. Çünkü isimler (esmalar), Allah’ın tanınmasına, bilinmesine aracılık eden zahir işaretlerdir. “Allah” lafzı, mutlak olarak ve olduğu gibi ilâhi zatın ismidir. Ki bu da zatın sıfatlarla muttasıf olması veya muttasıf olmaması itibariyle değildir. “Rahman”, herkese hikmetin gerektirdiği şekilde varlık ve kemal bahşeden demektir. Varlıkların varoluşlarının başında sahip oldukları kabiliyetler de bu ismin kapsamına girer. “Rahîm” ise, son itibariyle insan türüne özgü manevi kemali bahşeden anlamına gelir. Bu yüzden “Ey dünya ve ahiret Rahman’ı!” ve “Ey ahiret Rahim’i!” denilmiştir. Buna göre “Besmele”nin anlamı şöyledir: İlahi zatın ve bütün sıfatlarla birlikte azamet sahibi Hakk’ın mazharı, genel ve özel rahmeti kapsayan kâmil insaniyet suretiyle başlıyorum, okuyorum. Besmele; İsm-i Azam’dır / en büyük isimdir. Nitekim, Allah Rasulu (s.a.v) bu anlama şöyle işaret etmiştir: - “Bana bütün sözleri, anlamları kapsayan verildi ve ben üstün ahlakı tamamlamak üzere gönderildim.” Kelimeler, varlıkların hakikâti ve özüdür. Mevcudat Allah’ın kelimeleridir. Hepsi Kün! / Ol! hükmünün eseridir. Nitekim, Hz. İsa’ya (a.s)da “Kelimullah / O’nun (Allah’ın) Kelimesi” ismi verilmiştir. Kur’ân’da: “Meryemoğlu İsa yalnız Rasuldur ve kelimullah’dır (O’nun kelimesidir). Buyrulmuştur. Üstün ahlak ise, varlıkların fiillerinin kaynağı olan hallerinden ve özelliklerinden ibarettir ve bu da kapsayıcı insani oluşla sınırlıdır. Burada ince bir husus üzerinde durmak istiyoruz. Şöyle ki: Nebiyler (a.s) hece harflerini varlık mertebelerine karşılık olarak kullanmışlardır. İsa (a.s) ve Emiru’lmumînin Ali (keremallahu vechehu) zamanında, ayrıca bazı Sahabeler devrinde böyle bir kullanıma işaret eden metinler bulunmuştur. Bu yüzden “Varlıklar “Bismillah”ın “ba” sından zuhur etmiştir ” denilmiştir. Çünkü “Ba”, Allah’ın zatına işaret etmek maksadıyla konulan “ Elif ” harfinden sonraki harftir, dolayısıyla “ilk akla” delalet eder. İlk akıl ise, Allah’ın yarattığı ilk varlıktır ve ona şöyle hitap etmiştir: “Bana senden daha sevimli, benim katımda senden daha saygın bir varlık yaratmış değilim. Seninle verir, seninle alırım. Seninle ödüllendirir ve seninle cezalandırırım.” Telaffuz edilirken “Besmele” yirmi sekiz harften ibarettir. Yazılırken yirmi dokuz harften oluşur. Kelimelere bölündüğü zaman, yirmi iki harfe bölünür. On sekiz harf, on sekiz bin âlem olarak ifade edilen varlıklara işarettir. Çünkü “Elif”, geri kalan tüm sayı mertebelerini kapsayan tam sayıdır. Dolayısıyla üstünde başka sayı bulunmayan ana mertebedir. Ceberut âlemi, Melekut âlemi, Arş, Kürsü, Yedi gök, Dört unsur ve her biri kendi içinde cüzlere bölünen üç mevalid gibi ana âlemler onunla ifade edilir. On dokuz ile de bu âlemlerle birlikte insanlık âlemine işaret edilir. Çünkü insan, hayvanlar âlemine dahil olsa da şerefi, her şeyi kapsayıcı olması, varlığı sınırlandırması itibariyle kendine has özellikleri bulunan başka bir âlem ve başlı başına bir türdür. Kendisi itibariyle bir burhandır, tıpkı melekler içinde Cebrail’in özel bir konuma sahip olması gibi. Nitekim, yüce Allah “Melekleri ve… Cebrail…” (Bakara, 98) buyurarak onun bu farklı konumuna işaret etmiştir. “Besmele” kelimelere bölündüğü zaman ortaya çıkan örtülü üç elifle birlikte harf sayısı yirmi ikiye tamamlanır. Bunlar da zat, sıfatlar ve fiiller itibariyle İlahi Hak âlemine işaret ederler. Ki bunlar, ayrışma sırasında üç âlem, hakikâtte ise Tek âlemdir. Üç elif’in yazıda yer alması. Bu âlemlerin büyük insani mazhara zuhur edişlerine ve ilahi âlemin örtülü oluşuna işarettir. Resulullah’a (s.a.v) “Besmele”nin “ba” sının “elif”i nereye gitti? diye sorulmuş o da “Şeytan çaldı” cevabını vermiştir ve “Besmele”nin “ba”sının “elif”ine bedel olarak “ba”nın uzatılmasını emretmiştir. Bu, ilahi uluhiyetin yaygın rahmet suretinde gizlendiğine ve ancak ehlinin bileceği şekilde insani surette zuhur ettiğine yönelik bir işarettir. Bu yüzden kullanımda “nekre”dir. Hadiste, yüce Allah’ın Adem’i kendi suretinde yarattığı belirtilir. Çünkü zat, sıfatlarla, sıfatlar fiillerle, fiiller oluş ve eserlerle örtülüdür. Oluşların kalkmasıyla fiillerin tecellisine mazhar olan tevekkül eder. Fiil perdesinin kalkmasıyla sıfatların tecellisine mazhar olan razı olur, teslimiyet gösterir. Sıfat perdelerinin açılmasıyla zatın tecellisine mazhar olan da vahdette fena bulur. Artık ne yaparsa yapsın, ne okursa okusun mutlak muvahhit olur. “Rahman Rahim olan Allah’ın adıyla…” O halde fiiller tevhidi sıfatlar tevhidinden öncedir. O da zat tevhidinden önce gelir. Rasulullah (s.a.v) secdede söylediği şu dua ile bu üç tevhid mertebesine işaret etmiştir: - “Azabından affına sığınırım. Gazabından rızana sığınırım. Senden sana sığınırım.” Kur’an sırlarını bilen Ariflere göre, her surenin başındaki Besmele, o surenin bütün sırlarını barındırır. Bir anlam da o Besmele başında bulunduğu surenin yani ev’in (beyt’in) kapısı hükmündedir. Zira anlamlar Besmele ile açılmaktadır. Çünkü Fatihanın ilk ayeti Besmele’dir. Fatihanın anlamı: Açış yapan, açan manasına gelmektedir. Bu beyt herkese (ev) açılmaz. Bana açıldı ve içine girdim. İçinde olanları öğrendim. Bu beyt, bu kitabın kapsadığı bu menzillerin tümünün içinde bulunan hazinelerin bütün anahtarlarını barındırır. Çok yüce ilimler ihtiva etmektedir. Bunu bilen Arif, kâinatın Ondan mevcut olduğunu tahakkuk eder. Allah ile konuşan Arif için Besmele, Hak teala için “Kün = Ol“ sözü mesabesindedir. “İhlâs“ suresi evinin kapısının olmayışına, içine girilmediğine gelince, çünkü bu sure sadece tenzih “zât” isimlerini ihtiva eder. Bu isimlerle ahlaklanmanın da imkânı yoktur. Besmele sütununu meshetmekse, Rahim ismiyle ahlaklanmadan ibarettir.

Hamd, âlemlerin rabbi Allah’a mahsustur.

O, Rahmandır ve Rahimdir.

Din gününün sahibidir. “Hamd….mahsustur.” Fiil ve sözle hamd; kemalatın zuhuru ve eşyanın gayelerinin hasıl olması demektir. Çünkü hamd; giriş mahiyetinde bir senadır ve eşyanın mevlasının hakkettiği parlak bir övgüdür. Çünkü bütün varlıklar özellikleri ve hasletleriyle, varoluş gayelerine yönelik oluşlarıyla, kemalatını kuvveden fiile çıkarışlarıyla Allah’ı tesbih etmekte, O’na hamdetmektedirler. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmuştur: “O’nu övgü ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur.” (İsra, 44) Varlıkların Allah’ı tesbih etmeleri; O’nu ortaklardan, noksan sıfatlardan ve acizlikten tenzih etmeleri ve kendi varlıklarını sırf O’na isnat etmeleri, O’nun birliğine ve kudretine delalet etmeleri şeklindedir. “Âlemlerin rabbi Allah’a…” Varlıkların Allah’ı hamd etmeleri ise; varoluşlarına terettüp eden kemalatı göstermeleri, celal ve cemal sıfatlarına mazhar olmaları şeklindedir. Burada övgü, Allah’ın zatına özgü kılınmıştır, çünkü O’nun zatı her şeyin başlangıcıdır, her şey üzerinde koruyucu ve tedbir edici konumundadır. Bu da âlemlerin Rabbi olmanın anlamıdır. Yani Allah’ın bilinmesini sağlayan her âlemin Rabbidir. Tıpkı mührün mühür sahibini, kalıbın da kalıp sahibini tanıtması, bilinmesini sağlaması gibi. “Âlemin” kelimesi cem-i salimdir. Zira ilim anlamını da içermektedir. Ya da çoğunluk itibariyle bu kalıp esas alınmıştır. Genel ve özel hayrı, yani sağlık ve rızık gibi zahiri nimetleri, irfan ve ilim gibi batıni nimetleri bahşetmesine karşılık; Din Günü bütün eşyaya malik olması anlamında ve gerçek Mabud’dan başka ceza verecek kimsenin bulunmaması hakikâtinden dolayı her şeyin nihayeti, dolayısıyla ceza vakti bütün mülkün O’nda son bulması; kişi züht aracılığıyla fani nimetlerden soyutlandığı, kendi fiillerinden sıyrılıp ilahi fiillerin tecellisine mazhar olduğu, mahv zamanı kendi sıfatlarının yerine O’nun sıfatlarını koyduğu, O’nun zatıyla beka bulduğu ve fena bulması nedeniyle gerçek varlık bağışına muhatap olduğu zaman, fani nimetlere karşılık baki nimetleri sevap (ceza / mükafat) olarak vermesi itibariyle mutlak hamd, mahiyetiyle birlikte, ezeli ve ebedi olarak, bizzat hakketmesi nedeniyle Allah’a hastır. Başta ve sonda, bu iki kavram arasında, cem makamında ve tafsil dillerinde bütün hamd O’na özgüdür. O, tafsili olarak da cem olarak da hamdedendir, hamdedilendir. Başlangıç ve son olarak abiddir, mabuddur. Kelamında kullarına sıfatlarıyla tecelli ettiği için, kullar O’nu azameti ve parlaklığıyla, kudretinin ve celalinin kemaliyle müşahede ettiler. İbadeti sırf O’na özgü kılmak, yardımı yalnızca O’ndan dilemek suretiyle söz ve fiil olarak O’na hitap ettiler. Çünkü O’ndan başka Mabud görmediler ve çünkü O’nun dışında hiç kimse bir yerden güç ve kudret edinemez. Eğer kendilerinin daima ilahi huzurda olduklarının bilincinde olurlarsa, bütün hareketleri ve duruşları O’nunla O’nun için ibadet mahiyetine bürünür. Her yönde her yüzde O’nun cemalini müşahede ettikleri için daima salât’da (namazda) ve sevgi lisanıyla dua halinde olurlar.

Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden yardım dileriz.

Bize doğru yolu göster.

7-Kendilerine lütuf ve ikramda bulunduğun kimselerin yolunu; gazaba uğramışların ve sapmışların yolunu değil! “Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden yardım dileriz.” Hidayet üzere sebat ver bize. Bizi birlik yolunda istikamette kalıcı kıl. Bu yol, rahmet kapsamındaki özel nimete, yani irfan ve sevgiye, zati ve hakkaniyet hidayetine mazhar olmuş Nebîlerin, şehitlerin, sıddıkların ve evliyanın yoludur. Onlar, Allah’ı ilk, son, zahir ve batın “Huve’l evvelu ve’l ahuru ve’z-zahiru ve’l-batın” olarak müşahede ettiler ve baki vechin fani gölgenin varlığına bir kerelik doğuşu esnasında şuhud içinde kayboldular. “Gazaba uğramışların yolunu değil.” Varlığın zahirine takılıp kalan, rahmani nimet, cismani bağış ve maddi zevkle perdelendikleri için ruhani hakikâtleri, kalbi nimetleri ve akli zevkten yoksun bırakılan yahudiler gibi toplulukların yolunu değil. Onlar, zahiri nimetlere, cennetlere, hurilere ve cennet köşklerine davet ettikleri için gazaba uğradılar. Gazap kovulmayı ve uzaklığı gerektirir. Kuşkusuz, zahiri nimetlere takılıp kalmaktan ibaret zülmani perde, uzaklığın en son noktasıdır. “Sapmışların dalalette bulunanların” yolunu değil.” Nurani perdelerden ibaret batıni nimetlere takılıp kalan, dolayısıyla rahimi nimetlerle perdelenip rahmani hikmetlerden yoksun olan, Hakk’ın zahirliğinden gafil bulunan, bu yüzden doğru yolu yitiren ve bunun neticesinde sevgilinin cemalini her şeyde müşahede etmekten mahrum olan Hıristiyanlar gibi toplulukların yolunu değil. Çünkü onlar batına, kutsi âlemlerin nurlarına çağırdılar. Buna karşılık muvahhid Muhammedîlerin çağrısı bütüne, zatın cemalinin muhabbeti ile sıfatların güzelliğini cem etmeye yöneliktir. Nitekim, birçok ayette şöyle buyrulmuştur: Rabbinizin bağışına takva sahipleri için hazırlanmış cennete koşun. (Al-i İmran, 133) Allah’dan korkun ve Rasulu’na inanın ki O, size rahmetinden iki kat versin ve size ışığında yürüyeceğiniz bir nur lütfetsin. (Hadid, 28) Allah’a ibadet edin ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. (Nisa, 36)… Böylece Muhammedî muvahhidler, bu üç çağrıya da icabet etmişlerdir. Nitekim, onlar hakkında şöyle denilmiştir: O’nun rahmetini umarlar ve azabından korkarlar. (İsra, 57) Ey Rabbimiz! Nurumuzu bizim için tamamla. (Tahrim, 8) Rabbimiz Allah’dır, deyip sonra da dosdoğru yaşayanlar…” (Ahkaf 13) Yüce Allah’ın haber verdiğine göre bütün bunlara karşılık olarak sevaplarını almışlardır: “Onların rableri katındaki mükâfatları, adn cennetleridir.” (Beyine,8) “Onların mükâfatları ve nurları vardır.” (Hadid, 19) Nereye dönerseniz Allah’ın vechi oradadır. (Bakara, 115) Güzel davrananlara daha güzel karşılık, bir de fazlası vardır. (Yunus, 26) “Her şeyin hazineleri yalnız bizim yanımızdadır. Biz onu ancak belli bir ölçüyle indiririz.“ (Hicr, 21) Vallahu yekulu’l hakka ve huve yehdi’ssebile. Allah, hakkı söyler ve O, doğru yola erişdirir.

Elif. Lam. Mîm.

O Kitab… Bakara suresi, Medine’de inzal olmuştur. Sadece 281. ayeti Mekke’de Veda haccında inzal olmuştur. 286 ayettir. “Elif. Lam. Mîm.” Surenin başındaki bu üç harf ile bütün olarak varlığa işaret ediliyor. Çünkü “Elif”, daha önce değindiğimiz gibi ilk varlık olan zata işarettir. “Lam”, Cebrail olarak adlandırılan faal akla işarettir. Faal akıl, ara varlıktır; varlığın başından feyiz alır, varlığın sonuna feyiz verir. “Mîm” ise, varlığın sonunu temsil eden Hz. Muhammed’e işaret eder. “O Kitab…” Daire onunla tamamlanır ve başı ile birleşir. Bu yüzden Hz. Muhammed (s.a.v.), Hatemdir, mühürdür, sondur. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Zaman döndü dolaştı, yüce Allah’ın semaları ve arzı yarattığı ilk güne ulaştı.” Selef alimlerinden birinin şöyle dediği rivayet edilir: “Lam” harfi, iki “Elif”ten mürekkeptir.” Yani “Lam”, ilim sıfatı ile birlikte zat’ın karşılığı olarak vazedilmiştir. İlim sıfatı ve zat, daha önce işaret ettiğimiz üç ilahi âlemin ikisini temsil ederler. Dolayısıyla Allah’ın isimlerinden biridir. Çünkü her isim herhangi bir sıfatla birlikte zattan ibarettir. “Mîm” ise, bütün sıfatlarla ve fiillerle birlikte zata işarettir. Fiiller aracılığıyla zat, ism-i azam olan Muhammedi surette kendini perdeler ve ancak bilenler bunu anlayabilirler. Zatın sureti olan “mîm”de nasıl gizlendiğini görmüyor musunuz? Çünkü “Mîm” harfinin yapısında “Miym” “ya” harfi vardır; “ya” harfinde ise “elif” bulunur. Hece harflerinin vazedilmesinin altındaki sır ise, her harfin içinde mutlaka “elif” harfinin bulunmasıdır. Aşağıdaki değerlendirmeyi yapanların bu yaklaşımı bizim açıklamamıza yakın bir mahiyettedir. Diyorlar ki: “Bunun anlamı: her şeyi bilen ve hikmet sahibi olan Allah’a yemindir. Çünkü Cebrail, ilim sıfatının mazharıdır, dolayısıyla “Alim” ismidir. Muhammed ise hikmetin mazharıdır ve Allah’ın “Hakim” ismidir.” Buradan hareketle “Allah’ın isimlerinden her birinin altında O’nun sonsuz isimleri vardır.” diyenlerin bu sözlerini daha açık bir şekilde anlayabiliyoruz. İlim, sebepler ve müsebbepler âlemi olan hikmet âleminde fiile eşlik etmediği, dolayısıyla hikmete dönüşmediği sürece tamamlanmaz, kemale ermez. Bu yüzden İslam da sırf “La ilahe illallah” (Allah’dan başka ilah yoktur) demekle hasıl olmaz; islam’ın hasıl olması için “ La ilahe illallah”ın “Muhammedur’rasulullah ” (Muhammed Allah’ın rasulu’dur) ifadesiyle birlikte olması şarttır. Buna göre ayetin anlamı şöyledir: Eliyf. Lam. Miym. O vaat edilen Kitab… Yani “Kitabu’l cifr” (Cifir kitabı) ve “Kitabu’l camia” (her şeyi kapsayan) ve ahir zamanda Mehdi’nin yanında olacağı vaat edilen o kitabı, Ondan başkası hakiki anlamda okuyamaz. Cifir, Akl-ı kül denilen Kaza levhidir. El-Camia ise, Nefs-i kül denilen Kader levhidir. Dolayısıyla Cifir ve Camia Kitabının anlamı, olanı ve olacakları ihtiva eden iki kitab’dır. Bakara suresi ve Neml suresi demek gibi. “Onda asla şüphe yoktur. O, muttakiler için bir yol göstericidir.” Hakikâtte O’nun Hak olduğunda şüphe yoktur. Ya da ifadenin orijinalinin başında “söyleme/kavl” fiilini takdir ettiğimizde, Onun Hak ile beraber olduğunda şüphe yoktur, anlamını elde ederiz. Hak da bütün olarak tüm varlıktır. Çünkü O, nebilerin, resullerin lisanında vaat edilen ve Kitaplarında geleceği yazılan O Kitabın açıklayıcısıdır. Nitekim İsa (a.s) şöyle demiştir: “Biz size tenzili (indirilmiş vahyi) getiriyoruz, tevili ise ahir zamanda Mehdi getirecektir.” “O Kitab…” ifadesi delalet ettiği için, yeminin cevabı hazfedilmiştir. Kur’an’ın bir çok yerinde yeminin cevabının hazfedildiğinin örnekleri vardır. “Güneşe andolsun…” (Şems, 1) “Söküp çıkaranlara andolsun.” (Naziat, 1) ayetlerinde olduğu gibi. Yani, Tevrat ve İncil’de Muhammed’le beraber olacağı vaat edilen Kitabı biz indiriyoruz. Bu ifade hazfedilmiştir, çünkü “O Kitab..” ifadesi buna delalet etmektedir. Yani önceki ilmin kapsamında bilinen ve Tevrat ve İncil’de vaat edilen O Kitab, içine şüphenin karışmasına imkan olmayacak şekilde Hakk’dır. “Muttakiler için bir yol göstericidir.” Rezilliklerden, alçaklıklardan, içindeki hakkı kabul etmeye engel olan perdelerden sakınanlar için bir yol göstericidir. Bil ki, insanlar akıbet açısından yedi gruba ayrılırlar. Çünkü insanlar ya “said” mutludurlar ya da “şaki” bedbaht. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Onlardan kimi bedbahttır, kimi mutlu.” (Hud, 105) Bedbahtlar sol ehlidir (ashab-ı şimal), mutlular ise sağ ehlidir (ashab-ı yemin). Ya da öne geçen mukarrebler (yakınlaştırılmışlar)dır. Yüce Allah şöyle buyuruyor: “Ve sizler üç sınıf olduğunuz zaman.” (Vakıa, 7) Sol ehli (ashab-ı şimal) olanlar, ya kendileri hakkında azap sözü hak olan zulmet ve külli hicap ehli ezelden beri kalpleri mühürlenmiş kimselerdir, ki yüce Allah onlar hakkında şöyle buyurmuştur: “Andolsun, biz cinler ve insanlardan birçoğunu cehennem için yaratmışızdır.” (Araf, ~~~179) Bir kutsi hadiste de şöyle buyurmuştur: “Onları cehennem için yarattım ve buna aldırmam.” Ya da münafıklardır. Aslında münafıklar, fıtrat ve yaratılışları itibariyle nurlanmaya elverişlidirler. Ancak, rezillikler edinmekten, günahlar işlemekten, hayvani ve yırtıcı fiilleri gerçekleştirmekten, şeytani hileler peşinde koşmaktan kaynaklanan kir ve tortularla kalpleri perdelenmiştir. Bunun neticesinde de fasıklık karakteri ve zulmani melekeler nefislerinde kök salmıştır. Ters yüz olmuşlardır. Bu yüzden en şiddetli azap onlar içindir ve ilk gruba göre halleri çok daha kötü olur. Çünkü, yaratılıştan kaynaklanan kapasitelerinin kalıntısı ile pratikteki halleri birbiriyle çelişmektedir. Diğer iki grup ise, dünya ehli ve sağ ehlidir (ashab-ı yemin). İman edip cennet için salih amel işleyen, cenneti uman ve ona razı olan fazilet ve sevap ehline gelince, derecelerine göre yaptıklarını karşılarında hazır bulurlar. Bunların her birinin, amellerine göre belirginleşen dereceleri vardır. Bunlardan kimisi rahmet ehlidir; nefislerinin selameti ve kalplerinin saflığı üzere kalırlar ve rablerinin bir lûtfu olarak kapasitelerine göre cennetteki derecelere kavuşurlar. Bu kavuşma amellerinin mirası olan kemallerine göre değildir. Yani amellerinin karşılığı olarak değildir ilahi lütuftur. Bir salih, bir de kötü amel işleyen, durumları karışık olan afv ehline gelince, onlar da iki kısma ayrılırlar: Bunların bir kısmı, daha baştan itibaren afvedilirler; inançları kuvvetli ve az kötülük işlemelerinden dolayı kötülük karakteri nefislerine yerleşmediği için ya da işledikleri kötülüklerden tevbe ettikleri için. Yüce Allah, bunların kötülüklerini iyiliklere çevirir. Bir kısmı ise, bir müddet azap görürler. Bu azap da günahların onların içinde kökleşmişliği oranında belirlenir. Nihayet, işledikleri günahların kir ve tortularından arınıp kurtuluncaya kadar azap devam eder. Bunlara adalet ve ceza ehli de denir. Bunlardan zulmedenlere, işledikleri kötülüklerin cezası isabet edecektir, ancak sonunda, rahmet onları kapsar. Üçüncü grup ise, ahiret ehlidir. Önde olanlar (sabikun) da, ya sevendirler ya da sevilen. Sevenler, Allah yolunda hakkıyla cihad ettikleri, O’na içtenlikle, gönülden döndükleri için, Allah’ın, kendi yoluna ilettiği kimselerdir. Sevilenler ise, ezeli inayete, ilgiye mazhar olanlardır. Allah, onları seçmiş ve dosdoğru yola (sırat-ı müstakim) iletmiştir. Her iki grup da Allah ehlidir. O halde Kur’an, ilk grubu oluşturan bedbahtlar için yol gösterici değildir; çünkü istidatları olmadığı için Kur’an’ın yol göstericiliğini kabul edecek durumda değildirler. İkinci grup (münafıklar) için de yol gösterici değildir; onlar da istidatlarını yok ettikleri, sildikleri, bozuk akideleriyle bütünüyle bastırdıkları için. İşte bu gruplar cehennemde ebedi kalacak kimselerdir. Ancak Allah’ın diledikleri başka. Dolayısıyla, Kur’an’ın hidayeti, yol göstericiliği son beş grup için geçerlidir. Muttakilerin niteliği bunların tümünü içine alır. Sevilen, Allah için süluk etmesinin sonucu gerçekleşen cezb ve vusul halinden sonra Kitab’ın yol göstericiliğine muhtaçtır. Çünkü yüce Allah (c.c.) Habibine şöyle diyor: “Biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık.” (Furkan, 32) Seven ise, Allah’a ve Allah için süluk ettiğinden hem cezb ve vusul’dan önce hem de sonra Kitab’ın yol göstericiliğine muhtaçtır. Buna göre muttakiler şunlardır: İstidat sahibi olup orijinal fıtratları üzere kalan, kalpleri berrak, nefisleri arı ve fıtri nurları baki olduğu ve Allah’a verdikleri sözü bozmadıkları için şirk ve şüphe kirinden ve tortusundan uzak kalan kimselerdir. Takvanın bu türü imandan önce gelir. İnşallah ileride değineceğimiz gibi, takvanın imandan sonra gelen türleri de vardır.

Onlar gayba inanırlar, salât ederler. “Onlar gayba inanırlar, salât ederler.” Yani kendileri açısından gayp olana taklidi ya da ilme dayalı tahkiki iman şeklinde inanırlar. Çünkü iman, taklidi ve tahkiki olmak üzere iki kısma ayrılır. Tahkiki iman da iki kısma ayrılır: Delile dayanan ve keşfe dayanan. Her ikisi de ya ilmin ve gaybın sınırına bağlıdır ya da değildir. Birincisi, “ilmel yakin” denilen kesin kani oluştur. İkincisi ise, ya aynidir, yani “ayne’l yakin” denilen müşahededir. Ya da Hak’tandır. Bu ise “hakka’l yakin” denilen zati şuhuttur. Son iki kısım, gayba imanın kapsamına girmez. Gayba iman; tezkiye, yani kalbi, kalıcı mutluluklara nail olmaktan alıkoyan bedensel harici mutluluklara meyletmekten arındırmak gibi kalbi ameller gerektirir. Çünkü mutluluk üç kısımdır: Kalbi mutluluk, bedensel mutluluk ve bedeni hariçten çevreleyen mutluluk. Kalbi mutluluk; irfan, hikmet, ilmi, ameli ve ahlaki kemalattan ibarettir. Bedensel mutluluk; sağlık, güç, cismani lezzetler ve tabii şehvetlerdir. Bedeni hariçten çevreleyen mutluluk ise, mal ve maddi sebeplerdir. Nitekim Emirülmüminin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Haberiniz olsun; malın çokluğu da bir nimettir. Malın çokluğundan daha iyi olanı ise kalbi güçlendiren beden sağlığıdır.” İstenen, matlub mutluluğa nail olmak için zühd ve ibadetle ilk ikisinden sakınmak gerekir. Salât etmek yani namaz kılmak ise, bedenin rahatını terk etmek, vücuttaki organları yormak demektir. Bu yüzden namaz, ibadetlerin anasıdır. O var oldu mu kişi diğer ibadetlerden geri kalmaz. Çünkü “salat / namaz, hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar.” (Ankebut, 45) Namaz, beden ve nefis için bir yüktür. Her ikisine de ağır bir meşakkat gibi gelir. Mal infak etmek de, nefse hoş gelen harici mutluluktan yüz çevirmektir ve buna züht denir. İnfak, kimi zaman insan nefsine canını vermekten daha ağır gelir. Çünkü cimrilik nefsin ayrılmaz bir özelliğidir. Bu yüzden yüce Allah, mal dağıtmak hususunda zorunlu olan (zekat gibi) miktarla yetinmeyip şöyle buyurmuştur: “Kendilerine verdiğimiz mallardan Allah yolunda harcarlar.”